به اين معنا كه طي فرآيندي ضايعات مواد پلاستيكي به محصولاتي تبديل مي‌شوند كه بعضا با حالت و شكل اوليه خود متفاوتند. از مهم‌ترين اهداف اين عملكرد كاهش ميزان آلودگي، حفظ انرژي، جلوگيري از ورود زباله‌ها به اقيانوس‌ها و توليد مواد با ارزش افزوده- هر‌چند كم - به جاي دورريز كردن محصولات پلاستيكي است. اين در حالي است كه به عقيده بسياري از تحليلگران محيط زيست بازيافت يكي از كارآمدترين گزينه‌هاي مديريت زباله است.

نياز به بازيافت پلاستيك

پلاستيك‌ها موادي با دوام، سبك و ارزان هستند كه مي‌توانند به راحتي به محصولات مختلفي تبديل شوند و در دسته بندي گسترده‌اي از كاربردها قرار گيرند. در نتيجه، توليد و استفاده از پلاستيك در چند دهه گذشته افزايش يافته است و آمارها حاكي از آن است كه سالانه بيش از 100 ميليون تن پلاستيك در سراسر جهان بازيافت مي‌شود. اين در حالي است كه چيزي در حدود 200 ميليارد پوند مواد پلاستيكي جديد ترموفرم، فوم، لمينيت و... به ميليون‌ها بسته و محصولات جديد تبديل شده است. در نتيجه، نياز به استفاده مجدد، بازيابي و بازيافت آنها اهميت فراواني دارد. صنعت بازيافت پلاستيك در حال حاضر در سراسر جهان گسترده است و اين امر فرصت‌ها و چالش‌هايي را به وجود مي‌آورد. با توجه به موقعيت استراتژيك ايران و بهره مندي از گاز طبيعي و با توجه به گسترش مجتمع‌هاي پتروشيمي و شركت‌هاي بالادستي اين صنعت و به وجود آمدن زنجيره تامين در پي اين موقعيت توجه به صنعت يكي از نيازهاي صنعت پتروشيمي است كه با به كارگيري دستور العمل‌هاي درست و با توجه به استانداردهاي جهاني به‌طور حتم مي‌توانيم به اين بخش ورود كرده و شرايطي را فراهم آوريم كه مشكل تامين مواد اوليه براي توليد برخي از محصولات پلاستيكي از طريق استراتژي و روش بازيافت حل شده و از اين طريق بتوانيم صنعت پلاستيك كشور را گسترش دهيم و موجب رشد ارقام اقتصادي در توليد و صادرات شويم. شاهد اين مدعا رشد اقتصادي كشورهاي اصلي عضو اتحاديه اروپا است كه يك معيار قابل اعتماد براي توسعه بازار پلاستيك است كه در ادامه اين گزارش سعي بر آن است اطلاعاتي درخصوص شرايط صنعت پلاستيك و ارتباط اين صنعت با صنعت بازيافت ارائه شده و روش‌هايي براي الگوبرداري در كشور مطرح شود.

  چه نوع پلاستيكي قابل بازيافت است؟

طبق مطالعات و گزارش‌هاي انجام شده ازسوي برخي كارشناسان و محققان جهاني به‌طور معمول 6 نوع پلاستيك قابل بازيافت هستند كه از جمله آنها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1) پلي‌استايرن‌ها (PS): به‌عنوان مثال محصولاتي همچون فنجان نوشيدني‌هاي گرم، كارد و چنگال پلاستيكي، محصولاتي همچون ظروف ماست.

2) پلي‌پروپيلن‌ها (PP): به‌عنوان مثال محصولاتي همچون ظروف جعبه غذا و بستني.

3) پلي‌اتيلن سبك ( LDPE): به‌عنوان مثال محصولاتي همچون سطل زباله و‌ كيسه‌هاي زباله.

4) پلي‌وينيل كلرايد( PVC): به‌عنوان مثال محصولاتي همچون درب بطري آب معدني.

5) پلي‌اتيلن سنگين ( HDPE): به‌عنوان مثال محصولاتي همچون ظروف شامپو و يا بطري‌هاي شير.

6) پلي‌اتيلن ترفتالات بطري (PET): به‌عنوان مثال محصولاتي همچون بطري‌هاي نرم مواد نوشيدني.

طبق بررسي‌هاي صورت گرفته در اين گزارش محصولات پلاستيكي HDPE و PVC تحت برنامه‌هاي بازيافت مجدد قرار مي‌گيرند و مي‌توانند با فرآيند بازيافت به مواد ديگري تبديل شوند و اين در حالي است كه بازيافت محصولاتي همچون PS، PP و LDPE با مشكلاتي همراه است؛ علت هم آن است كه اين مواد پلاستيكي در مرحله مرتب‌سازي فرآيند بازيافت به مشكل بر مي‌خورند و نمي‌شود براي مرتب‌سازي آنها استراتژي منظمي را در نظر گرفت كه اين عامل سبب طولاني تر شدن فرآيند بازيافت اين محصولات مي‌شود.

در اين‌باره سوالي كه به ذهن متبادر مي‌شود اين است كه آيا بازيافت محصولات پلاستيكي از نظر اقتصادي مقرون به صرفه است يا خير؟ صرفه اقتصادي براي برخي از مواد و محصولات پلاستيكي كه خاصيت تبديل شدن به ديگر مواد كاربردي را ندارند، وجود ندارد و اين امر باعث مي‌شود كه اين محصولات به زباله تبديل شده و به چرخه زندگي باز نگردند، اما در مقابل بسياري از انواع محصولات شيميايي و پلاستيكي اين قابليت را دارا هستند و بازيافت اين محصولات مي‌تواند مزيت‌هاي فراواني را ايجاد كند كه در ادامه به برخي از آنها اشاره مي‌كنيم.

نيم نگاهي به وضعيت بازارهاي داخلي بيانگر اين موضوع است كه توليد‌كننده‌هاي بخش پايين دست صنعت پتروشيمي با كمبود مواد اوليه براي توليد محصولات توليدي واحدهايشان دست و پنجه نرم مي‌كنند؛ اين مساله به‌عنوان مثال در بازار ايران باعث شده همواره برخي محصولات بالادستي با التهاب و كمبود روبه‌رو‌ باشند كه اين مساله در صنايع پايين‌دستي مي‌تواند بحران‌زا باشد؛ مشكلي كه از ابتداي تاسيس آنها وجود داشته و هنوز هم يكي از بزرگ‌ترين‌ درگيري‌هاي اين بخش از صنعت است. شايد زمان آن رسيده كه به جاي تكرار حرف‌ها، راهكارهاي تكراري و بحث چند ساله مبني بر اينكه قرار بود مجتمع‌هاي پتروشيمي نياز واحدهاي پايين‌دست را تامين كنند، راهكارهاي جديدتري را مورد بررسي قرار داد كه تجربه‌هاي جهاني نشان مي‌دهند بازيافت يكي از اين روش‌ها است. به‌عنوان مثال در شرايط فعلي محصول pvc و پلي‌اتيلن ترفتالات بطري از جمله كالاهاي پرالتهاب به شمار مي‌آيند كه با توجه به موارد بالا اگر بتوانيم بستري فراهم‌ سازيم كه بازيافت اين محصول در دستور كار قرار گيرد بخشي از مشكلات بازار حل مي‌شود.

  چه محصولاتي از پلاستيك بازيافت شده ساخته شده است؟

 طيف وسيعي از كالاها را مي‌توان با پلاستيك بازيافتي، توليد كرد كه در اين مقاله از كيسه‌هاي خواب و روپوش، انواع لوازم اداري، مجراي آب و كفپوش، لوله‌هاي زهكشي، فلكه‌ها، سيني‌هاي بذر، بطري آب، سايبان‌هاي باغي، كمپوست، نرده‌ها، مبلمان باغ و... نام برده شده است. با توجه به شرايط فعلي ايران و با توجه به بازار 80 ميليوني داخلي و بازارهاي حاشيه خليج فارس، افغانستان و عراق قيمت تمام شده محصولات يكي از آيتم‌هاي مهم و ضروري در فروش محصولات است كه به نظر مي‌رسد اگر روي استراتژي و برنامه‌ريزي دقيق و منسجم پيش برويم، بازيافت محصولات مي‌تواند قيمت تمام شده مواد اوليه را كاهش داده و در نهايت در پايين آوردن قيمت نهايي محصول تاثير بسزايي بگذارد. علاوه بر اين بحث آلاينده‌ها و مسائل مربوط به محيط زيست يادآور اين امر است كه حتي‌الامكان بايد از ورود زباله به چرخه محيط زيستي جلوگيري كرد و گسترش صنعت بازيافت كشور به‌عنوان گامي در جهت حركت به سمت كشورهاي پيشرفته باشد.

  آمارهاي جذاب از توليد زباله و بازيافت

نگاهي سريع به برخي آمارهاي گزارش شده نشان مي‌دهد در هر ساعت، آمريكايي‌ها چيزي در حدود 2.5 ميليون بطري پلاستيكي استفاده مي‌كنند كه اكثر آنها به زباله تبديل مي‌شوند.هر ساله آمريكايي‌ها 25 ميليارد فنجان قهوه استريپ فوم را دور مي‌ريزند. طبق گزارش‌ها حدود 9/ 30 درصد از بطري‌هاي پلاستيكي بازيافت مي‌شوند. در حال حاضر 25 درصد از ضايعات پلاستيكي در اروپا بازيافت مي‌شود. بازيافت پلاستيك 88 درصد انرژي كمتري از توليد پلاستيك از مواد خام جديد را نياز دارد.در حال حاضر، حدود 50 درصد از پلاستيك مورد استفاده پس از يك بار استفاده فقط دور انداخته مي‌شود و بازيافت نمي‌شوند.

پلاستيك 10 درصد كل توليد زباله جهان را تشكيل مي‌دهد. پلاستيك 500 تا 1000 سال طول مي‌كشد تا تجزيه شود.پلاستيك‌هايي كه در نهايت به اقيانوس‌ها ريخته مي‌شوند به قطعات كوچك تقسيم شده و هر ساله باعث مرگ چيزي حدود 100هزار موجود دريايي و يك ميليون پرنده مي‌شوند. انرژي صرفه‌جويي در بازيافت فقط يك بطري پلاستيكي مي‌تواند يك لامپ 100 وات را به مدت تقريبا يك ساعت قدرت دهد. در حال حاضر، چين به تنهايي وارد كننده حدود 56 درصد از پلاستيك‌هاي زباله توليد شده در سراسر جهان است.

  فرآيند بازيافت پلاستيك

ساده‌ترين فرآيند بازيافت پلاستيك عبارت است از جمع‌آوري، مرتب‌سازي، انهدام، شست‌وشو، ذوب و پلت كردن محصول. البته اين فرآيند بازيافتي بر اساس نوع محصول پلاستيكي متفاوت است. اين در حالي است كه اكثر مراكز بازيافت از دو مرحله براي توليد محصولات جديد استفاده مي‌كنند:

مرحله‌اول: مرتب‌سازي پلاستيك‌ها به‌صورت خودكار يا دسته‌بندي دستي به منظور اطمينان از اينكه تمام آلاينده‌ها از جريان زباله‌هاي پلاستيكي حذف مي‌شوند.

مرحله دوم: ذوب كردن پلاستيك به‌طور مستقيم به يك شكل جديد يا تكه كردن به دانه‌ها و سپس ذوب شدن قبل از اينكه در نهايت به گرانول‌ها تبديل شوند.

  راه‌اندازي كسب‌و‌كار بازيافت پلاستيك‌ها

در اين بين اما صنعت بازيافت علاوه بر اثراتي كه در تامين مواد‌اوليه مورد‌نياز صنعت پتروشيمي دارد، در ايجاد اشتغال و راه‌اندازي زنجيره‌اي از مشاغل در كشور نقش مهمي را مي‌تواند ايفا كند. انجام تحقيقات بازار و شناسايي فرصت‌ها، تهيه يك طرح كسب‌و‌كار كامل، درخواست مجوز كسب‌و‌‌كار و ساير مجوزها، ساخت يك برنامه جمع‌آوري ضايعات پلاستيكي، پيدا كردن سايت براي تاسيسات بازيافت يا كارخانه، استخدام كاركنان و خريد تجهيزات بازيافت و... همگي از اركان اين زنجيره كسب‌و‌‌كار محسوب مي‌شوند كه گردش‌هاي مالي قابل‌توجهي را در جهان ايجاد كرده‌اند.در اين بين انجمن صنايع پلاستيكي بازيافت، سازماني است كه مسووليت ترويج بازسازي پلاستيك را بر عهده دارد و اعضاي آن قادر به ايجاد و حفظ روابط بين بازرسان پلاستيكي، لابي با دولت و سازمان‌هاي ديگر براي كمك به ايجاد بهترين محيط ممكن براي صنعت بازيافت پلاستيك هستند.انجمن بازرگانان پلاستيك (APR) نيز سعي در ترويج صنعت بازيافت به گونه‌اي بين‌المللي دارد و نمايندگان خود را در دنيا رهبري و حمايت مي‌كند. مشاوره‌هاي آنها در زمينه‌هاي مختلف از جمله تاسيس شركت‌هاي پلاستيك در هر اندازه، شركت‌هاي توليد‌كننده محصولات پلاستيكي، توليد‌كنندگان تجهيزات بازيافت پلاستيك و سيستم‌هاي آزمايشگاهي است.APR داراي برنامه‌هاي آموزشي متعددي براي به‌روز‌رساني اعضاي خود در مورد آخرين فناوري‌هاي بازيافت پلاستيك و تحولات آن است و اين برنامه را براي بهبود كيفيت و افزايش عرضه محصولات بازيافت از طريق منابع فني، آموزش شركت‌ها، راه‌حل‌هاي طراحي و برنامه‌هاي تست عملي مي‌سازد.

  آخرين پيشرفت‌ها در بازيافت پلاستيك

نوآوري‌هاي در حال انجام در تكنولوژي‌هاي بازيافت، فرآيند بازيافت پلاستيك را ساده‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر ساخته‌اند. چنين فناوري‌هايي از كانال نرم‌افزاري‌كردن تصميم‌گيري‌ها‌ست كه به‌طور كلي باعث افزايش بهره‌وري و صحت مرتب‌سازي خودكار در صنعت پلاستيك مي‌شود. يكي ديگر از نوآوري‌هاي قابل توجه در بازيافت پلاستيك، يافتن برنامه‌هاي ارزشمندي براي پليمرهاي بازيافت شده در اين فرآيند است كه مي‌تواند از پليمرهايي كه قابل استفاده نيستند و به زباله تبديل شده‌اند، استفاده كند.اخيرا برخي از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا از جمله آلمان، اسپانيا، ايتاليا، نروژ و اتريش شروع به جمع‌آوري ظروف بسته‌بندي سفت و سخت مانند گلدان‌ها، حوضچه‌ها و سيني‌ها و همچنين تعداد محدودي از ظروف بسته‌بندي انعطاف‌پذير پس از مصرف همچون بطري‌ها كرده‌اند كه با توجه به پيشرفت‌هاي اخير در تكنولوژي‌هاي شست‌و‌شو و مرتب‌سازي، بازيافت اين ظروف بسته‌بندي پلاستيكي امكان‌پذير شده است.

  چالش‌هاي صنعت بازيافت پلاستيك

بازيافت پلاستيك با چالش‌هاي بسياري روبه‌رو‌ است، به‌عنوان مثال براي بازيافت پلاستيك‌هاي مخلوط با بقاياي سخت مشكلات زيادي وجود دارد. كارشناسان بر اين باورند كه طراحي بسته‌بندي پلاستيكي متناسب با جريان بازيافت در حين توليد مي‌تواند چاره‌ساز اين مشكلات باشد. در شرايط فعلي فقط 30 تا 40 درصد از پلاستيك ضايعات براي استفاده مجدد آماده مي‌شوند و صنعت پلاستيك براي كمك به اين صنعت بايد با آگاهي و برنامه‌هاي دقيق‌تري گام بردارد. اين در حالي است كه برخي از كشور‌ها براي همگام كردن صنعت پلاستيك و صنعت بازيافت قوانيني را وضع كرده‌اند تا اين دو صنعت بتوانند هم‌جهت با يكديگر گام برداشته و چالش‌هاي مسير برطرف شوند. بازيافت بطري‌هاي پلاستيكي در آمريكا در حال‌حاضر در چند ايالت از جمله كاليفرنيا، ماساچوست، نيوجرسي، كاروليناي شمالي، پنسيلوانيا و ويسكانسين اجباري شده و قوانين و مصوباتي براي اين عملكرد وضع شده است.